Bilgay Duman, Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın 22-24 Ağustos’ta gerçekleştireceği Irak ziyaretinden beklentileri, Türkiye ve Irak ortasındaki temel dinamikleri ve ön plana çıkan mevzuları AA Tahlil için kaleme aldı
Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, 22-24 Ağustos 2023 tarihlerinde Bağdat ve Erbil’i kapsayacak halde Irak’a kıymetli bir ziyaret gerçekleştiriyor. Kelam konusu ziyaret Irak’ta Muhammed Şiya es-Sudani’nin başbakanlığında kurulan hükümet açısından Türkiye’den bakan seviyesinden yapılan birinci ziyaret olması hasebiyle değerli. Bununla birlikte Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın beklenen Irak ziyaretinden çabucak evvel yapılması da ziyareti değerli kılıyor. Fidan’dan çabucak sonra Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın da geniş bir heyetle Irak’a gitmesi bekleniyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Irak gezisi bu iki ziyaretten sonra gerçekleşecek. Gerçekten bilhassa Irak medyası haftalardır Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Irak’ı ziyaret edeceğine yönelik ağır haberler yapıyor. Bu manasıyla Türkiye’den Irak’a yönelik yapılacak ziyaretlerin ülke kamuoyu tarafından da önemsendiğini söylemek yanlış olmaz. Çünkü iki ülke ortasında ortak çıkar, risk ve tehditler var. Bu noktada iki ülkenin çıkarlarını destekleyecek biçimde kurulacak işbirliği sistemleri kıymetli olacak.
Bilindiği üzere 2008 yılının yaz aylarında kelam konusu periyotta başbakanlık vazifesini yürüten Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Bağdat ziyaretinde 48 mutabakat muhtırası imzalanmış ve iki ülke ortasında Yüksek Seviyeli Stratejik İşbirliği Kurulu kurulmuştu. Fakat bilhassa Irak’taki istikrarsızlık ve bölgesel denklemde yaşanan gelişmeler nedeniyle bu kurul aktif bir biçimde işletilemedi. Bu noktada, Irak’a arka arda yapılacak üst seviye ziyaretlerle münasebetlerin boyutu farklı bir noktaya getirebilir.
TÜRKİYE’NİN IRAK SİYASETİNİN TEMEL DİNAMİKLERİ
Türkiye ve Irak 378 kilometrelik bir hududu paylaşıyor. Yani iki ülke ortasında doğal bir komşuluk kelam konusu. Fakat iki ülke ortasındaki bağlara bakıldığında sıradan bir komşuluk bağlantısının ötesinde bir etkileşim var. Coğrafik paydaşlığın ötesinde tarihi, kültürel, sosyolojik bir iştirak da kelam konusu. Bu nedenle bölgede ve bilhassa Irak’ta ortaya çıkan her gelişme, direkt ya da dolaylı bir biçimde, Türkiye’yi etkiliyor. Buradan hareketle Irak’taki istikrarın desteklenmesi; Irak’ın toprak bütünlüğünün ve siyasi birliğinin sağlanması ve korunması; Irak’ta hiçbir kümenin siyaset dışında kalmaması; tartışmalı bahislerde uzlaşıya dayalı bir tahlil üretilmesi; terör örgütü PKK’nın Irak’taki varlığının bitirilmesi; Irak’taki güç kaynaklarının memleketler arası pazarlara ulaştırılması; güç arz güvenliğinin sağlanması; Irak’taki yine yapılanma üzerinden ekonomik alakaların geliştirilmesi üzere mevzular Türkiye’nin Irak siyasetinin temel parametreleri haline geldi.
Bu parametreler dahilinde Türkiye Irak’taki her bölümle bağlantılarını geliştirmeye çalışıyor. Lakin Irak’taki yönetimsel yapının zafiyet ve boşluklarının, siyasal yapı içerisindeki çekişme ve tersliklerin alakaların istenen düzeye ulaşmasının da önüne geçtiği söylenebilir.
Buna karşın hala Irak’ta tam manasıyla yönetimsel ve siyasal nizam oturmamış olsa da Muhammed Şiya es-Sudani’nin 1 yıldan fazla süren müzakerelerden sonra kurduğu hükümetin Irak’ta olumlu bir hava oluşturduğunu söylemek yanlış olmaz. Başbakan Sudani’nin iç siyasette devlet kurumsallaşması ismine attığı adımların yanı sıra dış siyasette da istikrarlı bir siyaset izlemeye çalışması, ülke içerisinde olduğu kadar bölgesel ve global düzlemde de hükümete hareket alanı sağlamış durumda. Bu durum Türkiye ve Irak ortasındaki münasebetlerin gelişmesi açısından değerli bir fırsat olarak görülebilir.
ÖN PLANA ÇIKAN KONULAR
Yine de iki ülke ortasında kült haline gelen ve uzun yıllardır üzerinde durulan mevzular ve yaklaşım farklılıkları bağlantıların bir üst düzeye çıkarılması konusunda pürüz teşkil ediyor. Çünkü Türkiye ve Irak ortasında terör örgütü PKK’nın varlığı, Türkiye’nin PKK’ya yönelik hudut ötesi operasyonları ve su konusunda uzun vadeli bir süreç bulunuyor. Türkiye, Irak’tan PKK’nın Irak’taki varlığının bitirilmesi konusunda dayanak vermesini ve Irak’ın PKK’yı resmen bir terör örgütü olarak ilan etmesini talep ederken, Irak da Türkiye’den doğan ve Irak’ta birleşerek denize dökülen Fırat ve Dicle’den daha fazla su salınmasını talep ediyor. Burada temaslı olmayan iki bahis güya birbirinin karşılığı üzere gösteriliyor. Bu noktada, Fidan’ın ziyaretinde bu iki mevzunun tekrar ana gündem hususları olarak karşımıza çıkma ihtimali epeyce kuvvetli. Buna karşın Irak Başbakanı Sudani’nin Şubat 2023’te Türkiye ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la gerçekleştirdiği ortak basın toplantısında hem terör örgütü PKK hem de su konusunda ortak noktaya yaklaşıldığına yönelik küçük de olsa atılacak somut adımların tabir edilmesi değerli olmuştu. Bu görüşmelerde Türkiye Irak’a bir aylığına daha fazla su bırakma taahhüdünde bulunurken, Irak’ın hudutların korunması için hudut muhafız birlikleri oluşturmaya başlaması ve PKK’nın militan üretim ve endoktrinasyon merkezi haline gelen, kelamda mülteci kampı olan Mahmur’u denetim altına almaya yönelik eforları da dikkat cazibeli oldu. Buna karşın hem terör örgütü PKK’nın Irak’taki varlığı hem de su konusunda aktif sistemler ve ortak çalışma sistematiği geliştirilebilmiş değil. Çünkü tali mevzular da tesirli adımlar atılmasının önüne geçiyor.
Bu noktada, Irak petrolünün Türkiye üzerinden milletlerarası pazarlara satışı konusunda yaşanan uyuşmazlıklar da dikkat alımlı oldu. Gerçekten Irak’ın, Irak Kürt Bölgesel İdaresi’yle (IKBY) direkt petrol muahedesi ve satışı yaptığı gerekçesiyle, Türkiye’yi Memleketler arası Tahkim Mahkemesine şikayet etmesi ve bu şikayet sonucu Türkiye’nin Irak’a tazminat ödemeye mahkum edilmesi, Türkiye ve Irak ortasında gerginliğine neden olduysa da her iki tarafın da temkinli bir yaklaşım sergilemesiyle münasebetlerin bozulmasına yol açmadı.
Kararın çabucak akabinde Türkiye, 25 Mart’ta Irak’tan petrol akışını durdurdu. Çünkü petrol akışı konusunda temel uyuşmazlık IKBY ve Irak merkezi hükümeti ortasında yaşanıyor. Irak merkezi hükümeti IKBY’den çıkarılan petrolün parasının tamamının kendisine verilmesini talep ediyor. Bu nedenle IKBY’ye gönderdiği bütçede de kesintiye gidiyor. Türkiye, IKBY ve Irak merkezi hükümeti ortasında tam bir uzlaşının sağlanmasını destekliyor. Buradan hareketle Fidan’ın ziyaretinde petrol akışının sürdürülmesi konusunda kıymetli adımlar atılmasını beklemek mümkün. Çünkü Irak Parlamentosu Lideri Yardımcısı Şahavan Abdullah, bir toplantıda Sudani’nin “Petrol sevkiyatının durdurulması sonucu kaybettiğimiz para, Türkiye’den ödemesini istediğimiz tazminatın iki katını oluşturuyor. Münasebetiyle bu mevzuda esnek davranıp, Türkiye ile bir halde uzlaşıya varmalıyız.” formunda sözde bulunduğu açıklaması dikkat alımlı. Bu açıklama Sudani’nin de Türkiye’yle bağlantıları yumuşatmak ve problemli mevzulara tahlil bulmak istediğinin bir göstergesi.
Nitekim Irak’ın gelecek projesi olarak isimlendirilen Irak’taki Fav Limanı’ndan Türkiye hududuna kadar uzanacak formda kara yolu ve demir yolu sınırlarının yapılmasını öngören Kalkınma Yolu Projesi, Irak açısından son derece değerli. Bu projeyle Irak’ın direkt Avrupa’ya açılması mümkün olacak. Bu noktada Fidan’ın ziyaretinde Kalkınma Yolu Projesi konusunda atılacak adımların da konuşulması kuvvetle beklenen.
Sonuç olarak Fidan’ın ziyareti, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın mümkün ziyaretinden evvel birebir vakitte bir hazırlık ziyareti olarak da nitelendirilebilir. Fidan’ın ziyaretinde iki ülke ortasındaki işbirliğine yönelik somut adımlar atılabileceğine dair olumlu sinyaller alınması durumunda, Erdoğan’ın ziyaretiyle iki ülke ortasındaki bağların daha üst düzeylere çıkarılması işten bile değil. Bu noktada Irak’ın tavrı belirleyici faktör olacak.
