İspanya’da diktatör Francisco Franco periyodunda (1936-1975) öldürülüp Cuelgamuros Vadisi’ndeki toplu mezarlara gömülen yaklaşık 33 bin şahıstan 128’inin kalıntıları çıkarılarak kimlik tespitine başlandı.
Diktatör Franco’nun talimatıyla 1940-1958 periyodunda Madrid’in yaklaşık 50 kilometre kuzeyinde inşa edilen ve birinci ismi “Valle de los Caidos (Şehitler Vadisi)” olan, bir yıl evvel “Cuelgamuros Vadisi” ismini alan bölgede iç savaş ve diktatörlük devrinde iki taraftan da (Cumhuriyetçiler ve faşistler) hayatını kaybeden İspanyolların toplu mezarları bulunuyor.
Bu vakte kadar yalnızca sol görüşlü hükümetlerin gündeminde olan diktatör Franco devri ve Valle de los Caidos ile ilgili yasalar, birinci 27 Aralık 2007’de “Tarihi Bellek”, 21 Ekim 2022’de de kapsamı genişletilerek “Demokratik Bellek” ismiyle çıkarıldı.
Franco devrinin izlerinin silinmesi ve mağdurların tanınması gayesiyle yürürlüğe konulan yasalar gereği Valle de los Caidos’taki bazilikada bulunan diktatör Franco’nun kalıntıları 24 Ekim 2019’da, faşist Falange Partisinin kurucusu Jose Antonio Primo de Rivera’nın kalıntıları da 24 Nisan’da çıkarılarak aile mezarlıklarına gömüldü.
Ülkenin karanlık tarihinin izlerinin olduğu Cuelgamuros Vadisi’ndeki bazilikada yalnızca Franco ve Rivera’nın ferdî mezarları bulunuyordu.
Toplu mezarlara gömülen ve sayıları 33 bini bulan iç savaş ve diktatörlük devrinde ölenlerin kalıntıları birinci kere bugün çıkarılmaya başlandı.
Diktatörlük devri mağduru ailelerin kurduğu Tarihi Belleği Kurtarma Derneğinin (ARMH) yürürlükteki maddelerin uygulanmadığına ait şikayetinin akabinde harekete geçen hükümet, Cuelgamuros Vadisi’nde resmi olarak bu kalıntıların çıkarılması için çalışma başlattı.
İlk etapta yaklaşık 20 yıldır hukuk gayreti veren diktatörlük periyodu mağduru 128 ailenin talepleri yerine getirilerek Cuelgamuros Vadisi’ndeki toplu mezarlara gömülen şahısların kalıntılarının çıkarılacağı açıklandı.
Vadiye hafriyat ekipmanlarının yanında bilimsel araştırma ve isimli polis grupları de gönderildi, çıkarılan kalıntıların incelenip DNA testleri için özel kısım oluşturuldu.
Kimlik tespiti tamamlananların kalıntıları ailelere teslim edilecek.
Diktatörlük devrinin siyasi tartışmaları
Bugünün İspanyası’nda diktatör Franco periyodu tartışmaları, ülkedeki sol görüşlü siyasi partilerce “İspanya’nın tarihiyle hesaplaşma ve demokratikleşme”, sağ görüşlü partilerce de “toplumsal yaraların tekrardan açılması” olarak görülüyor.
Hükümet Sözcüsü İsabel Rodriguez, kalıntıların çıkarılmasıyla ilgili İspanyol televizyonu RTVE’ye yaptığı açıklamada, “Demokrasi, diktatörlük periyodunun tüm mağdurlarına onur ve yanıt vermek zorundadır.” açıklamasında bulundu.
Ana muhalefetteki sağ görüşlü Halk Partisi (PP) önderi Alberto Nunez Feijoo, 23 Temmuz’da yapılacak erken genel seçimleri kazanmaları halinde sol hükümetin çıkardığı Franco devrine ait kanunları donduracağını açıklamıştı.
Anketler, genel seçimlerde PP’yi birinci parti olarak gösterirken 23 Temmuz’un akabinde kurulacak muhtemel sağ hükümetin, iç savaş ve diktatör Franco periyodunda hayatını yitirenlerin kalıntılarının çıkarılmasıyla ilgili ne çeşit karar alacağı şu an için bilinmezliğini koruyor.
Diğer yandan Cuelgamuros Vadisi’nde başlatılan çalışmalarla ülkede birinci sefer iç savaş ve diktatör Franco devrinde ölenlerin kalıntılarının çıkarılması için yapılan harcamalar devlet bütçesinden karşılanmış oldu. Şimdiye kadar bu çalışmaları kendi özel bütçesiyle ARMH yürütüyordu.
ARMH, 2000’de başlattığı çalışmalarla şimdiye kadar 30’dan fazla kentte 250’ye yakın toplu mezar açıp 1700’e yakın kişinin kimliğini belirleyerek kalıntılarını ailelerine teslim etti.
“İspanya tarihinin en kanlı ve acılı yılları” olan diktatör Franco devrinde iki taraftan da 200 bine yakın kişi (130 bin kadarı kuruşuna dizilerek öldürülen Cumhuriyetçiler) hayatını kaybetmişti.
Bunlardan yalnızca 33 bini Cuelgamuros Vadisi’ne gömülmüş, oburlarının kalıntıları ise birçoğu toplu mezarlarda olmak üzere İspanya’nın dört bir yanında bulunuyor.
