Çocukluk çağının en yaygın nöropsikiyatrik gelişim bozukluklarından DEHB, beyindeki birtakım kimyasal hususların işleyişindeki farklılıklar nedeniyle oluşuyor. Dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivite olmak üzere üç farklı tipi bulunan DEHB, kimi çocuklarda tek tip, kimisinde ise karma formda görülebiliyor.
Türkiye ve dünyada hastalığın tedavisi için ilaç kullanımı konusunda görüş birliği bulunurken, eş vakitli olarak çeşitli terapi yolları de tedavide süratli tesir alınmasını sağlayabiliyor.
ALMANYA’DAN GETİRDİĞİ PROGRAMI TÜRKÇEYE ÇEVİRDİ, PATENTİNİ ALDI
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa (İÜC) Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sıhhati ve Hastalıkları Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Uzm. Dr. Hülya Bingöl Çağlayan da DEHB’nin tedavisinde Almanya Bremen Üniversitesinde geliştirilen, nöropsikolojik tabanlı “Attentioner ile Dikkatimi Topluyorum” programını Türkiye’de uyguluyor.
Çağlayan, 1999’da nöroloji ve çocuk ergen psikiyatri alanlarında ihtisas yapmak için gittiği Almanya Ruhr Üniversitesi’nde ana kol olarak seçtiği kognitif terapi kapsamındaki dikkat terapisti eğitim programlarına da katıldı. Aldığı 3 farklı DEHB eğitimi ortasından çocukla birebir çalışılarak, beyne birebir tesir eden “Attentioner” programının eğitici eğitimlerine katılan Çağlayan, Almanya’dan onaylı hem dikkat terapisti hem de eğiticisi dokümanı alarak mezun oldu.
Türkiye’ye döndükten sonra, programın kimi kısımlarını Türkçeye çevirerek, seanslar için uygun olan çocuklara terapi veren Çağlayan, 7 yıl evvel büsbütün Türkçeleştirdiği programın Türk Patent ve Marka Kurumundan patentini 2 yıl evvel aldı.
7-18 yaş kümesindeki çocuklara 15 seans halinde uygulanan programda, ailelere yönelik de ebeveynlik maharetlerinin desteklenmesi için 5 seans düzenleniyor.
– DEHB TEŞHİSLİ ÇOCUKLAR, BİLGİVE YÖNERGEYİ HAREKETE DÖNÜŞTÜRMEKTE ZORLANIYOR
AA muhabirine, terapi tekniğine ait bilgi veren Çağlayan, DEHB’i “çocukta çoklu etmenlere bağlı olarak gelişen hiperaktivite, dikkat dağınıklığı ve dürtüsellik ile karakterize bir beyin rahatsızlığı” olarak tanımladı.
Uzm. Dr. Çağlayan, dikkatsizlik yaşayan çocuklarda, ufak yanlışlar yapma, okuduğunu anlayamama, lisanı içselleştirememe, eşyalarını çok sık kaybetme, keyifle başladığı bir şeyi sürdürememe üzere sıkıntılar görülürken, hiperaktivitesi olan çocukların çok konuştuklarını, çok hareketli olduklarını, yönergeleri alıp uygulamakta ve uyaranlara yönelmekte çok zorlanabildiklerini aktardı.
DEHB bir beyin rahatsızlığı olduğu için buradaki filtreleme olayında zahmet yaşandığını ve beyindeki bu filtreyi oluşturan dopamin ile noradrenalin isimli küçük taneciklerin, genetik ya da çevresel etkenlere bağlı azlığının kelam konusu olduğunu belirten Çağlayan, bunu yaşayan çocuklara bilgi ve yönerge gelse de harekete dökemediklerini söz etti.
Çağlayan, dürtüsellikte ise bu durumu yaşayan çocukların sıra bekleyemediklerini, okulda öğretmenlerinin sorusuna parmak kaldırmadan karşılık vermeye çalıştıklarını, bildikleri şeyi çabucak söyleme isteğiyle hareket ettiklerini lisana getirdi.
DEHB’nin yalnızca dikkat eksikliğiyle seyredebileceği üzere bununla birlikte dürtüsellik ve hiperaktivitenin de bir ortada görülebileceğini anlatan Çağlayan, kendilerine en çok dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin bir ortada gözlendiği çocuklar için başvurulduğunu kaydetti.
– TEŞHİS KOYMADAN EVVEL ÇOCUĞUN ETRAFINDAKİ BIRÇOK KAYNAKTAN BILGI ALINIYOR
DEHB’nin her yaşta görülebildiğinden bahseden Çağlayan, teşhis koyabilmek için semptomların 12 yaşından evvel başlaması, 6 ay boyunca sürmesi hem mesken hem okul üzere en az iki ortamda görülmesi gerektiğini belirtti.
Uzm. Dr. Hülya Bingöl Çağlayan, bu bozukluğun teşhis sağlayan spesifik bir testi bulunmadığı için teşhis koymak ismine çocukla ilgili öğretmenleri, ebeveynleri ya da ona birincil bakım verenler üzere birçok kaynaktan bilgi alındığını, çocuğun genel ve bilişsel gelişiminin değerlendirildiğini, ince ve kaba motor maharetlerine bakıldığını anlattı.
Hem tedavinin gidişatını ölçmek hem de bilgi almak hedefiyle doldurdukları ölçekler de bulunduğunu aktaran Çağlayan, bu bilgileri değerlendirdikten sonra tanıyı koyduklarını söyledi.
Bu nörogelişimsel bozukluğun dünya kılavuzlarındaki birincil tedavisinin ilaç olduğunu ama bunun tek başına kâfi olmadığını vurgulayan Çağlayan, onun için çocuk ile ailesine yönelik çeşitli terapiler de uygulanması gerektiğinin altını çizdi.
– İŞITSEL VE GÖRSEL UYARANLARA KARŞI ÇOCUĞUN TEMEL İŞİNE ODAKLANMASI SAĞLANIYOR
Uzm. Dr. Çağlayan, uyguladıkları bu terapinin nörokognitif temelli bir formül olduğuna işaret ederek, şu bilgileri paylaştı:
“Çocuğun beynini uyaranlarla karşılaştırıp daha fonksiyonel olmasını sağlıyoruz. Bu uyaranlar hem görsel hem işitsel olabiliyor. Bazen ikili işitsel, bazen bir görsel, bir işitsel uyaran olabilir. Örneğin; çocuğun 3 dakika boyunca resme bakmasını istiyoruz. Daha sonra resmi kaldırıp, bununla ilgili çeşitli soruları cevaplamasını istiyoruz. Çocuk soruları cevaplarken, bir yandan da elimizdeki küpleri havaya kaldırıyoruz. Çocuk soruları cevaplarken tıpkı anda iki renk küpü gördüğünde kağıdın kenarına çizik atıyor. Bu halde uyaranları söndürerek odaklanmasını sağlıyoruz. Mesela, bir alfabe ve bu harflerle yazılmış bir metin veriyoruz. Bu metni alfabeye nazaran çözümlemesini istiyoruz. Bunu yaparken el çırpma üzere sesli uyaranlarla dikkatini dağıtmaya çalışıyoruz. Çocuğun bu uyaranı söndürüp, önündeki alfabeye ve sorulara odaklanması gerekiyor.”
Attentioner’deki temel hedefin, çocuğun yapabildiği kadarını destekleyerek bunu daha güzele götürmek olduğunu vurgulayan Çağlayan, 15 sorudan yalnızca 5’ini yapan bir çocuğun daha sonra bu sayıyı artırabildiğini lisana getirdi.
– SİSTEMLİ GELEN ÇOCUKLARDA GÜZEL SONUÇLAR ALINIYOR
Çağlayan, seanslar esnasında ve sonrasında çocuklarda gözlemledikleri gelişmelere dair şöyle konuştu:
“Çalışmanın tesirini ölçmek için öncesinde ve sonrasında çeşitli testler uyguluyoruz. Bunlardan biri de moxo (continous performance) testi. Bugüne kadar uygulanmış tahminen 70 çocukta yüzde 3 fireyle düzgünleşme gördük. Bunlar dikkat, hiperaktivite, dürtüsellik ve zamanlama alanında uyguladığımız güzelleşmeler. Klinik olarak tecrübem şöyle; nizamlı gelen ve aileleri tarafından terapinin desteklendiği çocuklarda çok yeterli sonuçlar görüyoruz. İlaç başlanmış olarak bize gelen ve bunu uyguladığımız çocuklar da var, hiç ilaç başlanmadan da uyguladığımız çocuklar da var. İlaç kullanırken uyguladığımız çocuklarda, sonrasında ilaç dozunda düşüşler yahut ilacı büsbütün bırakanlar oldu. Onları tekrar takip ediyoruz. Yepyeni çalışmanın Almanca bilimsel makalesi de 6 ay sonra bile programın içeride çalışmaya devam ettiği ve çocukların çok daha yeterli sonuçlar verdiğini göstermiş. Biz, bugüne kadar hiçbir çocukta tekrar etmedik. Bilhassa imtihan öncesinde, imtihan yılında uyguladığımız, çok başarılı olan çocuklarımız var.”
Uzm. Dr. Hülya Bingöl Çağlayan, programa katılıp gelişme sağlanamayan yüzde 3 dilimlik kısımda ise seanslarını yarıda kesen, çok hareketli olduğu ya da algılamada farklı biçimde meseleler yaşadığı için süreç içinde programın kendisine uygun olmadığı gözlemlenen çocukların yer aldığını söyledi.
Programın eğitimlerini de verdiklerini lisana getiren Çağlayan, şu ana kadar yaklaşık 2 bin 500 alan uzmanının bu eğitimi tamamlayarak uygulayıcı olduğunu, Türkiye’nin 81 vilayetinde bu uzmanlarca terapinin uygulandığını kaydetti.
– AİLE SEANSINDA ÖĞRENDİKLERI SAYESINDE KIZIYLA İRTİBATLARI GÜÇLENDİ
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedeniyle 9 yaşındaki kızını terapiye getiren baba Atakan Atakan da terapiden evvel dürtü ve davranış bozuklukları, toplum içinde dertli hissetme, arkadaşlarıyla irtibat kuramama üzere meseleler yaşayan çocuğunun yaşıtlarınca dışlandığını ve okulda akran zorbalığıyla da karşılaştığını söyledi.
Bu sıkıntılar üzerine Uzm. Dr. Hülya Bingöl Çağlayan’a başvurduklarını anlatan Atakan, teşhis için yapılan testlerde kızında davranış bozukluğu, duygusal manada kendine hakim olamama, bağlantı meşakkati üzere birçok belirtinin gözlendiğini söz etti.
Atakan, seans almaya başlayan kızında gözlemlediği gelişmeleri ise şöyle aktardı:
“Odaklanması arttı. Arkadaşlarıyla bağlantısı daha sağlıklı düzeye geldi. Kendini söz edebilmeyi, koruyabilmeyi, yaşıtlarıyla, büyükleriyle daha düzgün bağlantı kurabilmeyi öğrendi. Matematik ve Türkçede çok zayıftı, bu eğitimler sonucunda akranlarıyla birebir düzeye geldi. Öncesinde inatçıydı, kelamımızı dinlemiyordu. İrtibat manasında kopuktuk. Aile görüşmelerinde aldığımız eğitimler sonucunda onun hissini nasıl anlayabileceğimiz bize öğretildi. Ailemizin daha fazla kaynaşması, irtibatımızın daha yeterli olması için hocalarımız bize de ödevler verdi. Bu ödevleri elimizden geldiğince yapmaya çalıştık. 2 yılı doldurduk. Çok mutluyuz.”
