2016’dan sonra sert telaffuzlarla hatta alanda yaşanan sürtüşmelerle gergin seyreden Türkiye-Yunanistan alakaları, 6 Şubat 2022’de Türkiye’de yaşanan büyük sarsıntı felaketi ile birlikte yeni bir kademeye girdi. Felaket sürecinde Yunanistan, Türkiye’ye yardım teklifinde bulunan, çabucak ardından de arama kurtarma grupları gönderen ülkeler ortasında birinci sıralarda yer aldı. Felaketin yaşanmasından kısa bir müddet sonra (12 Şubat’ta) Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias Türkiye’ye gelerek mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ile bir arada sarsıntı bölgesini ziyaret etti. Bu ziyaret ile birlikte gergin geçen devirde büsbütün askıya alınan diplomatik temaslar bir nevi yine başlamış oldu.
Sonraki aylarda iki tarafın verdiği resmi beyanlar çoğunlukla ölçülü oldu ve hatta 11-12 Temmuz 2023 ortasında Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta düzenlenen NATO tepesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile bir görüşme gerçekleştirdi. Dışişleri bakanlarının da iştirakiyle yapılan görüşmenin “iyi bir atmosferde” gerçekleştiği belirtilirken, görüşme sonrası yapılan açıklamalarda “Bu hedefle iki taraf, önümüzdeki devirde olumlu ivme üzerine inşa etme ve iki ülke ortasında çoklu bağlantı kanallarını harekete geçirme konusunda mutabakata varmışlardır” tabirlerine yer verildi.
Ayrıca tarafların başkanlar yahut bakanlar seviyesinde yapılan Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin bir sonraki toplantısının sonbaharda Selanik’te düzenlenmesi konusunda muahedeye vardığı belirtildi. Başkanların dışişleri bakanlarını “süreçlere rehberlik etmek ve ilerleme hakkında rapor vermekle” görevlendirdiği söz edildi.
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Kamu Hukuku Kısım Lideri ve Milletlerarası Hukuk Ana Bilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yücel Acer, Türkiye-Yunanistan ortasında son durumu kıymetlendirdi. SETA’nın müelliflerinden Acer’in değerlendirmeleri şu biçimde;
2016’dan sonra sert telaffuzlarla hatta alanda yaşanan sürtüşmelerle gergin seyreden Türkiye-Yunanistan münasebetleri, 6 Şubat 2022’de Türkiye’de yaşanan büyük sarsıntı felaketi ile birlikte yeni bir kademeye girdi.
Felaket sürecinde Yunanistan, Türkiye’ye yardım teklifinde bulunan, çabucak ardından de arama kurtarma grupları gönderen ülkeler ortasında birinci sıralarda yer aldı. Felaketin yaşanmasından kısa bir müddet sonra (12 Şubat’ta) Yunanistan Dışişleri Bakanı Nikos Dendias Türkiye’ye gelerek mevkidaşı Mevlüt Çavuşoğlu ile bir arada zelzele bölgesini ziyaret etti. Bu ziyaret ile birlikte gergin geçen devirde büsbütün askıya alınan diplomatik temaslar bir nevi yine başlamış oldu. Sonraki aylarda iki tarafın verdiği resmi beyanlar çoğunlukla ölçülü oldu ve hatta 11-12 Temmuz 2023 ortasında Litvanya’nın başşehri Vilnius’ta düzenlenen NATO tepesinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ile bir görüşme gerçekleştirdi. Dışişleri bakanlarının da iştirakiyle yapılan görüşmenin “iyi bir atmosferde” gerçekleştiği belirtilirken, görüşme sonrası yapılan açıklamalarda “Bu maksatla iki taraf, önümüzdeki dönemde olumlu ivme üzerine inşa etme ve iki ülke ortasında çoklu bağlantı kanallarını harekete geçirme konusunda mutabakata varmışlardır” sözlerine yer verildi.
Ayrıca tarafların önderler yahut bakanlar seviyesinde yapılan Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin bir sonraki toplantısının sonbaharda Selanik’te düzenlenmesi konusunda mutabakata vardığı belirtildi. Başkanların dışişleri bakanlarını “süreçlere rehberlik etmek ve ilerleme hakkında rapor vermekle” görevlendirdiği söz edildi.
BAKAN FİDAN İLE MEVKİDAŞI GERAPETRİTİS’İN GÖRÜŞMESİ
İkili münasebetlerdeki bahse mevzu olumlu süreç bağlamında kıymetli bir başka bir adım, vazifeye yeni başlayan Yunanistan Dışişleri Bakanı Giorgos Gerapetritis’in 5 Eylül 2023’te Türkiye’yi ziyareti olmuştur. Ziyaret esnasında Gerapetritis, kendisi üzere yakın vakitte vazifeye başlayan Türk mevkidaşı Hakan Fidan ile Ankara’da bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşme sonrası yapılan ortak basın toplantısında her iki ülke dışişleri bakanının yaptıkları açılamalara bakıldığında, iki ülke ortasındaki diyaloğun derinleşmesine dönük kıymetli ipuçları görmek mümkündür.
Öncelikle Dışişleri Bakanı Fidan “Yunanistan ile alakalarda yeni ve olumlu bir periyoda girmiş bulunuyoruz” diyerek esasen bağlarda yeni bir devrin bir nevi resmen başladığını ilan etmiş oldu. Fidan Vilnius tepesinde, iki ülke başkanlarının direktifleri doğrultusunda ikili ilgilerin kapsamlı biçimde gözden geçirildiğini, ayrıyeten sonraki süreçler için bir “yol haritası” üzerinde çalışıldığını da beyan etti.
Bununla birlikte diyaloğun devamı açısından iki ülkenin dışişleri bakan yardımcıları seviyesinde Siyasi İstişareler ve Ortak Hareket Planı toplantılarının Ekim’de Yunanistan’da gerçekleştirileceğini açıkladı. Ayrıyeten önümüzdeki devirde İnanç Artırıcı Tedbirler ve İstişari Görüşmeler toplantılarının da yapılmasının iki ülkenin gündeminde olduğunu söz etti.
Bir diğer kıymetli konu daha evvel Vilnius’ta da söz edildiği üzere iki ülke önderlerinin başkanlığında Yüksek Seviyeli İşbirliği Konseyi’nin 5. toplantısının yıl sonundan evvel Selanik’te gerçekleştirilmesinin kararlaştırılmasıdır. Bu beyan, diyaloğun tekrar en üst seviyeye çıkarılması iradesinin her iki tarafta da mevcut olduğunu göstermektedir.
Kaldı ki Eylül ortalarında Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Yunan mevkidaşı Miçotakis’in New York’ta Birleşmiş Milletler Genel Konseyi açılış toplantısında da bir ortaya gelecekleri söz edilmektedir. Dışişleri Bakanı Fidan, Ortak Hareket Planı’nın yeterli işlemesinden de ayrıyeten memnuniyet duyduklarını, bakan yardımcılarının önümüzdeki ay Yunanistan’da bu kapsamda kaydedilen gelişmeleri ele alacakları bir toplantı yapacaklarını tabir etmiştir. Bu sayede ticari hususlarda atılabilecek adımlar da ele alınmış olacaktır. Kelam konusu diyalog sürecine dair öngörülen bu somut adımlar kadar kıymetli bir öbür konu da Türkiye’nin süreci devam ettirme istikametindeki güçlü iradesidir. Bakan Fidan, Ankara’nın ön şartsız olarak diyaloğu sürdürmeye ve bağlantıları her alanda ortak menfaatler temelinde geliştirmeye hazır olduğunu belirterek diyalog kanallarının ve üst seviye temasların yine canlanmasının olumlu bir gelişme olduğunu ve Türk tarafının bunun sürdürülmesine yönelik iradesinin mevcut olduğunu belirtmiştir. Kaldı ki Türkiye en baştan beri bu yaklaşımı benimsemiştir ve son vesileyle de Bakan Fidan problemlerin iki komşu ve müttefik ortasında yapan diyalog yoluyla çözüleceğine dair inancı yinelemiştir.
Somut diyalog sürecinin başlatılacağına dair bu net iradenin ötesinde problemlerin tahlili bağlamında ne cins gelişmeler yaşandığı ve yaşanacağı konusuna da açıklık getirmek gerekmektedir. Bakan Fidan, iki bakanın Ankara’daki görüşmesinde Ege ve Doğu Akdeniz sıkıntılarının da “kapsamlı bir formda değerlendirildiğini” ifade ederek sıkıntıların tahliline dair somut diyalogların da başladığını ortaya koymuştur.
Bu problemlerin geçmişte istişari görüşmelerde ele alınmakta olduğunu, sürecin önümüzdeki devirde yine başlamasının da görüşüldüğünü vurgulamıştır. Daha kıymetlisi Fidan “sorunların tahliline yeni yaklaşımlar getirme” konusunda iki tarafın hemfikir olduğunu beyan etmiştir. Lakin bunu belirtirken “Doğu Akdeniz bağlamında Türkiye olarak her vakit hakça paylaşım unsurunu savunduk” tabirini kullanmıştır.
Fidan-Gerapetritis görüşmesinde neredeyse bütün kıymetli sıkıntıların ele alındığı görülmektedir. Türk tarafı bir yandan FETÖ, PKK ve DHKP-C üzere terör örgütleriyle ve yasa dışı göçle gayrette Yunanistan’dan faal iş birliği talep ederken, Batı Trakya’da yaşayan Müslüman Türklerin problemlerinin tahlile kavuşturulması gerektiğini de gündeme getirmiştir. Ayrıyeten bölgesel sıkıntılardan Ukrayna, Rusya, Suriye ve Türkiye-AB bağları de ele alınırken Türkiye ikili problemlerin “karşılıklı hak ve çıkarlara hürmetle milletlerarası hukuk temelinde” çözülebileceğini vurgulamıştır. Yunan tarafının yaklaşımlarının Türk tarafı ile benzeri olduğu Gerapetritis’in açıklamalarından anlaşılmaktadır. Gerapetritis, görüşmede nelerin konuşulduğuna dair ayrıntılara girmekten fazla iki ülke ortasında diyaloğun açık olmasının yararlarını vurgulamış ve meselelerin tahlilinde temel alınması gereken prensiplere vurgu yapmıştır.
Diyaloğun başlatılması ve sürdürülmesi tarafındaki teşebbüslerin ikili alakaların gelişmesine katkı sağlayacağını, bu durumun bölge huzuru açısından da son derece değerli olduğunu vurgulamıştır. Bu bağlamda üstlenilen sorumluluğun temelinde tarihi bir sorumluluk olduğunu ve bu sorumluluğun her iki ülkeye “iyi komşuluk bağları yürütme, halkların ortak çıkarlarını gözetme, sürdürülebilir bir barış çerçevesinde gereken teşebbüslerde bulunma” vazifelerini verdiğini vurgulamıştır.
Atina’nın da bu derece açık ve kesin sözlerle diyalog yanlısı olduğunu söz etmesi, diyaloğun Yunanistan açısından da geri adım atılması uygun olmayan bir süreç manasına geldiğini göstermekte ve bu manada umut vadetmektedir. İki halk ortasında tarihi kimi olaylardan kaynaklanan karşılıklı ön yargıların hatta hasımlığın bir kenara konularak yeni ve müspet anlayışların oluşturulması vurgusu, düzgün ilgiler ve meselelerin çözülmesi için elzem bir öge oluşturmaktadır. Karşılıklı ödünler verilerek bir uzlaşı sağlanabilmesi bu ön yargı ve hasımlıkların hafifletilmesini ve mümkünse ortadan kaldırılmasını gerektirmektedir. Bu bağlamda Gerapetritis’in konuşmasında temas ettiği birkaç konunun manası bilhassa büyüktür. Gerapetritis geçmiş devirlerde yaşanmış kimi acıların bir kalemde silinemeyeceğini fakat samimiyete ve karşılıklı anlayışa daha fazla yatırım yapma iradesi gösterilerek basmakalıp kimi klişe anlayışları ortadan kaldırmak ve krizlere neden olan benzeri görüşleri de bertaraf etmek durumunda olunduğunu vurgulamıştır.
Sorunları çözmeye dair yakın gelecekte bir umut beslenemeyeceğini ve meselelerin tahlilinin esasen daha ölçülü bir ortam gerektirdiğini varsayarak, şu evrede iki ülkeyi ve iki toplumu birleştiren ögeler üzerinden ilerlemenin daha uygun olduğunu, iki ülkeyi ayıran ögelerden ve bahislerden uzak durulmasının daha uygun olacağını vurgulamıştır.
Diyalog sürecinin ise esasen üç katmanlı şeklide hazırlandığını söz eden bakan, birinci katmanın “siyasi görüşmeler düzeyi” olduğunu ve bu evrede Yunan tarafında Aleksandra Papadopulo’nun başkanlık edeceğini; ikinci katman olarak “güven artırıcı önlemler” konusunun ele alınacağını ve ilgili görüşmelerin de ya kın devirde başlayabileceğini; üçüncü katman olarak ise olumlu gündemin devam ettirilmesi istikametinde mutabık kalındığını ve bu görüşmelerde Yunanistan tarafı için Konstantinos Fragkogiannis’in başkanlığında devam edileceğini belirtmiştir. Son katmanın turizm, ticaret, denizcilik, irtibat, iklim ve etraf meseleleri üzere mevzularda devam edeceği anlaşılmaktadır.
Türkiye-AB bağları ve bilhassa de Türkiye’nin Birlik üyeliği kelam konusu olduğunda Yunanistan’ın klasik tavrında bir değişiklik olmadığı ve olmayacağı görülmektedir. Gerapetritis’in tabir ettiği üzere Yunanistan uzun yıllardır Türkiye’nin AB yönelimini desteklemekte lakin üyelik kriterlerinin ötesinde Türkiye’yi epeyce rahatsız etmiş kimi ön kurallara referansta bulunmaktan da geri durmamaktadır. Emsal formda Gerapetritis görüşmenin akabindeki basın toplantısında bir sefer daha “Türkiye’nin AB kriterlerini yerine getirmesi şartıyla bu dayanağın sağlandığını” belirtirken Ankara’nın önüne konan birtakım kaidelerin tek taraflı ve epeyce siyasi nitelikli olduğundan habersiz değildir.
NEW YORK’TA ÖNDERLER GÖRÜŞMESİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Başbakan Miçotakis NATO Vilnius tepesinden bu yana birinci sefer 20 Eylül’de Birleşmiş Milletler Genel Konseyi toplantıları vesilesiyle bulundukları New York’ta (Türkevi’nde) bir ortaya geldiler. Başkanların görüşmesine, rastgele bir sorunun tahlilini doğduracağı üzere bir beklenti ile bakılmıyordu.
Görüşme, uzun müddettir gergin olan ve daha sonra ölçülü bir havaya bürünen münasebetlerin olumlu bir atmosferde devam etmesinin perçinlenmesi ve tahminen de meselelerin tahliline yer oluşturması bakımından kıymet arz etmekteydi. İki başkanın buluşmasının bu tarafta bir ilerlemeye yol açıp açmadığına bakmak yararlı olacaktır. Yapılan resmi açıklamalarda iki başkan, Türkiye ile Yunanistan ortasındaki alakalarda mevcut olumlu iklimi koruma etme kararlılıklarını teyit ettiklerini beyan etti. Bununla birlikte, dışişleri bakanlarının 5 Eylül’de Ankara’da gerçekleştirdikleri toplantıda kararlaştırdıkları yol haritasını onayladı. Hatta bunun da ötesine geçerek daha evvelden üzerinde çalışılmış ve kamuoyu ile paylaşılmış vakit çizelgesini teyit ettiklerini söz etti. Bütün bu konuların iki önder tarafından görüşülüp teyit edilmesi, münasebetlerin ölçülü havasının en güçlü biçimde vurgulanması ve yeni olumlu gelişmelere yol açılması ya da temel oluşturulmasının sağlanması manasına gelmektedir. Yol haritası ve vakit çizelgesinin sahiden de bu manada umut vadettiği söylenebilir.
Buna nazaran dışişleri bakan yardımcıları Ekim ortasında siyasi diyalog ve olumlu gündem için Atina’da bir ortaya gelecek, ardından Kasım’da İnanç Arttırıcı Tedbirler toplantıları yapılacak ve 7 Aralık’ta Selanik’te Türkiye-Yunanistan Yüksek Seviyeli İş Birliği Kurulu toplantısı geçirilecek. Bu son toplantı bu sefer iki başkanın bir ortaya gelip ikili bağları ve hatta meselelerin tahlilini konuşmaları manasına gelmektedir. Önderlerin New York’ta bir ortaya gelişi sonrasındaki açıklamalardan anlaşılmaktadır ki Ankara ve Atina ortasındaki istişareler, bölgesel problemler içerisinde kıymetli mevzuları da kapsamıştır.
Bunların başında doğal afetler ve sivil savunma problemlerinde iş birliği, iklim krizi ve yasa dışı göç mevzularının her iki ülke için ortak bir sınama olduğu şuuruyla ele alınarak birlikte çalışılması hususları da görüşülmüştür. Bütün bu süreçlerin devamı için iki ülkenin dışişleri bakanları, belirlenen yol haritasının daha da geliştirilmesi yani daha ağır temaslar ve eş güdüm sağlanması ile görevlendirildiler. Esasen bu görevlendirme ileride tahminen de mevcut egemenlik ve hudut sıkıntılarının tahliline dair (istişari) müzakerelerin yine başlatılabilmesi manasında da büyük ehemmiyet arz etmektedir.
Zira asıl varılması beklenen nokta, iki ülke ortasında devir dönem büyük krizler oluşturan sıkıntıların çözülmesi ve böylelikle iki ülke ortasında istikrarlı bir alakalar sisteminin kurulmasıdır. Böylece Yunanistan’ın argüman ettiğinin bilakis, sırf Ege Denizi’nde kıta sahanlığının sonlandırılması sıkıntısının değil, kara sularının 6 deniz milinde sabitlenmesi; Yunanistan’ın 6 mil olması gerekirken 10 mil uyguladığı ulusal hava alanı, birtakım adacıklar-kayalıklar üzerinde egemenliğin belirlenmesi; Ege’de askersizleştirilmiş/silahsızlandırılmış adaların Yunanistan tarafından silahlandırılması; FIR (flight information region) ve arama kurtarma bölgelerinin sonlarının ve türel statülerinin belirlenmesi; Doğu Akdeniz’de kıta sahanlığı hududunun belirlenmesi ve Batı Trakya’daki Müslüman-Türk azınlığın haklarının tanınması üzere meselelerin da müzakere edilip çözülmesinin mümkün olması gerekmektedir. Yeniden de söz ettiğimiz bu son beklentinin gerçekleşmesi bağlamında en azından yakın periyot için çok da umutlu olmamak gerekir. Hatta önderlerin görüşmelerinde rastgele bir sorunun çözüldüğü ve bunun şimdi kamuoyu ile paylaşılmadığı üzere bir durum pek de olası değildir.
Zira Yunanistan hala tek sorun yaklaşımı ile hareket etmeye devam ederek kıta sahanlığı sonlandırılması sorunu dışındaki meseleleri müzakere etmeye dahi yanaşmamaktadır. Münasebetiyle burada orta vadeli en makul beklenti ilgilerin ölçülü bir ortamda devam etmesini sağlayarak iş birliği imkanlarının geliştirilmesi olacaktır. Bu nedenle belirlenen yol haritasının uygulanması bu manada büyük kıymet arz etmektedir.
