Uzun vakittir global büyümenin lokomotifi pozisyonunda olan Çin iktisadı, Kovid-19’a karşı “sıfır vaka” siyasetini terk etmesiyle yavaşça toparlanmasının akabinde 40 yıldır başarılı olan büyüme modelinin “bozulma yolunda” olmasıyla karşı karşıya bulunuyor.
Dünyanın ikinci büyük iktisadına sahip Çin’de tüketici fiyatları düşerken, emlak krizi derinleşiyor. İhracat düşüşe geçerken, dünyanın en kalabalık ülkesinde gençler ortasındaki işsizlik artıyor.
Emlak krizi, çok borçlanma, zayıf büyüme, global iktisatta büyümenin garantörü Çin iktisadına yönelik olarak piyasalardaki tedirginliğin artmasına neden oluyor.
Çin’in sıkıntılı emlak kesiminde yine başlayan çalkantılar ve “hayal kırıklığı” yaratan ekonomik datalar, dünyanın ikinci büyük iktisadının istikrarına ait endişeleri körüklerken, krizin finans piyasalarına da sıçrama tehlikesi bulunuyor.
Çin iktisadı, yıla güçlü bir başlangıç yapmasının akabinde ivmenin zayıfladığı nisan ayından bu yana sakinlik içinde bulunurken, bu sakinlik yüksek borç ve süratle yaşlanan nüfus ile birleştiğinde önemli bir sorun haline geliyor.
Çin iktisadı yılın ikinci çeyreğinde bir evvelki çeyreğe nazaran yalnızca yüzde 0,8 büyüdü. Son haftalarda tüketim ve ülkenin ihracatı da dâhil olmak üzere birçok ekonomik datalar aşağı istikametli olurken, kimi uzmanlar gelecek on yıl içinde ortalama olarak sadece yüzde 2-3 seviyesinde bir ekonomik büyüme bekliyor.
Uzmanlar, Çin’deki zayıf büyümeyi “oldukça kaygı verici” olarak değerlendirirken, ülke iktisadının bir “güven krizi” yaşadığını belirtiyor.
– Çin’deki ekonomik yavaşlama önderleri ve yatırımcıları alarma geçirdi
Çin iktisadının zayıflığı, global iktisat ve bilhassa de bu ülkeye yüksek ihracat yapan ülkeler için risk oluşturuyor.
ABD Lideri Joe Biden geçtiğimiz günlerde Çin iktisadını “saatli bomba” olarak nitelendirirken, birkaç yatırım bankası ise son birkaç gün içinde Çin için ekonomik büyüme iddialarını aşağı taraflı revize etti.
ABD yatırım bankası Barclays bu yıl yalnızca yüzde 4 büyüme beklerken, Japonya’dan Mizuho Financial yüzde 5 büyüme öngörüyor.
EMLAK DALI RİSKİ
Uzmanlar, Çin iktisadı için en büyük riskin, şimdiye kadar ekonomik üretiminin neredeyse dörtte birini oluşturan şişirilmiş emlak kesiminden kaynaklandığını belirtiyor.
Ödemelerde dengesizliği 2020’den beri manşetlere çıkan Evergrande, geçen hafta ABD’de iflas muhafaza müracaatında bulunurken, rakibi Country Garden da ödeme zahmetleri yaşadığını açıkladı.
Ülkede keskin ekonomik yavaşlama ve bilhassa lokal idareler ve emlak bölümündeki yüksek borç düzeylerinin oluşturduğu meseleler daha evvel görülmemiş bir boyuta ulaşırken, Çinli yetkililerin ekonomik krizleri denetim altına alma konusunda dikkate kıymet bir geçmişe sahip olduğu da biliniyor.
Çin’de yetkililer gergin yatırımcıları sakinleştirmeye çalışırken, Çin Merkez Bankası’nın son zamanlardaki sorunları faiz indirimi ile gidermeye çalışması da dikkati çekiyor.
Banka, 20 Ağustos’ta finans ve menkul değerler düzenleyicileri ile yaptığı toplantının akabinde, ülkenin lokal idare borç sıkıntılarını çözmek için mali yardımlarını koordine edeceğini açıkladı.
Büyük bankalara kredi hacimlerini artırmaları talimatı veren Çin Merkez Bankası, yuanın dolar karşısında paha kaybetmesi nedeniyle geçen hafta dayanak tedbirleri almak zorunda kalmıştı.
Çin Merkez Bankası, 21 Ağustos’ta ise ekonomiyi desteklemeye yönelik eforlar çerçevesinde bir yıllık ana kredi faiz oranını da düşürdü. Bunun yanında banka beş yıllık faizi değiştirmeyerek piyasaları şaşırttı.
– Düşük büyüme oranları Çin hükümeti ve global iktisat için bir sorun
1990’dan bu yana daima artan refah vaadi iktidardaki Komünist Parti’nin en değerli meşruiyet desteği olurken, düşük büyüme sayılarının uzun vadede Çin hükümeti için bir sorun haline gelebileceği de belirtiliyor.
Bazı uzmanlar, uzun vadeli bir sakinlik konusunda ikazda bulunarak gayrimenkul fiyatlarındaki düşüşe, deflasyonun başlangıcına ve artan borca işaret ediyor.
Bazı uzmanlar ise Çin modelinin çökmek üzere olmadığını ve bunun için şimdi çok erken olduğunu düşünüyor.
Giderek artan şeffaflık eksikliği de yaşanan belirsizliğin bir nedeni olarak görülüyor. Ülke yetkililerinin, son olarak daha evvel rekor düzeye ulaşan genç işsizliği konusunda olmak üzere, giderek daha fazla bilgiyi sakladığı argüman ediliyor.
Ayrıca, ülkenin önde gelen ekonomistlerinden ekonomik durum hakkında olumsuz yorum yapmamaları isteniyor.
ÇİN DEVLET LİDERİ Şİ SABIR İSTEDİ
Tatil döneminde olunmasına karşın, son haftalarda Pekin’de yetkililer ortasında çok fazla hareketlilik olması da dikkati çekiyor.
Ekonomiyi desteklemek için yetkililer tarafından daima yeni planlar sunulurken, özel dalı güçlendirmek için 31 teklif, tüketimi canlandırmak için 20 tedbir, daha fazla istihdam oluşturmak için 26 fikir ve yabancı yatırımcılar için ortamı uygunlaştırmak için 24 nokta duyuruldu.
Çin Devlet Lideri Şi Cinping, geçen günlerde Çinlileri “tarihi sabrı” muhafazaya çağırdı.
Şi, kısa vadeli maddi refah peşinde koşmak yerine ülkenin eğitim, sıhhat sistemi ve besin tedarikinin uygunlaştırılması üzere uzun vadeli gayelere odaklanması gerektiğini söyledi.
ÇİN’DEKİ EKONOMİK DÜŞÜNCELERİN NEDENLERİ
Uzmanlar, dünyanın ikinci büyük iktisadının “güçlü bir aşağı taraflı baskı” altında olduğunu söz ederken, Kovid-19’a karşı “sıfır vaka” siyasetinin yıkıcı sonuçlarından güçlü bir biçimde kurtulma umudu da tükeniyor.
Çin iktisadında büyümenin yavaşlamasına sebep olarak baskı altına giren emlak dalı, zayıf özel tüketim ve özel dalda azalan itimat gösterilirken, buna ek olarak, global iktisattaki yavaşlamanın bir sonucu olarak ihracatın da son vakitlerde gerilemesi dikkati çekiyor.
Çin hükümeti, kendi iktisadını dış tesirlere daha az bağımlı hale getirmek için iç tüketimi artırma amacını sürdürüyor.
Ancak katı sıfır Kovid-19 siyasetinin yanı sıra emlak piyasasındaki kriz ve daha fazla ekonomik gelişme konusundaki belirsizlik özel hane halklarını huzursuz ederek tasarruf etmeye zorluyor.
Çin Merkez Bankası bilgilerine nazaran, 2023 yılının birinci yedi ayında hane halkı tasarruflarında 2,6 trilyon dolarlık artış yaşandı.
Çin iktisadında birebir anda bu kadar çok sorunun yaşanmasının tesadüf olmadığını belirten uzmanlar, sistematik dengesizliklerin çoklukla bir kırılma noktasına ulaşılana kadar tırmanabileceğini hatırlatıyor.
Çin iktisadı, 2008 mali krizinden bu yana bilhassa altyapı ve gayrimenkule yapılan özel bölüm ve kamu yatırımları sayesinde büyüdü.
Bunlar, direkt ve dolaylı olarak ekonomik çıktının üçte birine kadarını sağladı. Dolaylı katkı olarak, kimya ve ham unsur sanayilerinin yanı sıra mesken aletleri ve mobilya üreticileri üzere birçok kesimin inşaat patlamasından faydalanması gösteriliyor.
Ekonomistler uzun vakittir bu büyüme modelinin sürdürülebilir olmadığı tarafında tenkitlerde bulunuyor.
YEREL İDARELERİN BORCU
Memleketler arası Ödemeler Bankası (BIS) bilgilerine nazaran Çin’in borcu ülkenin 2022 GSYH’sinin neredeyse yüzde 300’üne denk geliyor. Bunun büyük bir kısmını lokal idareler oluşturuyor. Kelam konusu borç 2012’de GSYH’sinin yüzde 200 altında bulunuyordu.
Son 10 yılda lokal idareler, çoğunlukla krediyle altyapıya büyük yatırımlar yaparak, mahallî ekonomiyi canlı tuttu. Bu durum da borçları artırdı.
Harcamalar, inşaat projeleri için arazi satışlarından elde edilen gelirle finanse edildi. Lakin emlak krizi nedeniyle toprağa olan talep düştü ve gelir azaldı. Kovid-19 salgınında mahallî idarelerin “Kovid-19 testi” üzere harcamaları kelam konusu borçları daha da artırdı.
KÜRESEL EKONOMİYİ TEHDİT EDEN TEHLİKE NE?
Dünyanın ikinci büyük iktisadı olan Çin, son yirmi yılda global ekonomik büyümenin en kıymetli itici güçlerinden biri oldu.
Buna karşılık Çin, mallarına yurt dışından gelen talepten büyük ölçüde yararlandı. Çin’in GSYH’si birinci yarıda 59,3 trilyon yuana (yaklaşık 8,31 trilyon dolar) ulaştı.
Uluslararası Para Fonu (IMF), 2023 yılı için şu ana kadar Çin’in global büyümeye neredeyse yüzde 35 seviyesinde katkıda bulunacağını hesaplıyor.
Dolayısıyla Çin’in ekonomik sıkıntıları, global iktisat için de bir risk oluşturuyor. IMF Pasifik Departmanı’ndan Çin uzmanları Diego A. Cerdeiro ve Sonali Jain-Chandra, Çin’deki sıkıntılar konusunda “Tehlikede olan çok şey var” diye uyararak, Çin’in ekonomik büyümesinin 1 puan artması durumunda öbür ülkelerdeki büyümenin yaklaşık yüzde 0,3 puan artacağını belirtiyor.
Uzmanlar ayrıyeten Pekin tarafından desteklenen Çinli şirketlerin, Çin’deki zayıf iç talebi telafi etmek için dış pazarlara eskisinden daha fazla girmesini ve böylelikle ABD, Japon ve Alman şirketleriyle daha fazla rekabet etmesini bekliyor.
Çin ekonomisindeki problemler son periyotta milletlerarası sermaye piyasalarını da etkilemişti. Büyük gayrimenkul geliştiricilerinin karşı karşıya olduğu akut meseleler karşısında kimi yatırımcılar yeni bir “Lehman trajedisi” yaşanmasından bile korkuyor.
2008 yılında ABD’de yatırım bankası Lehman Brothers’ın iflası başka bankalarda domino tesiri oluşturmuş ve global finansal krizin tetikleyicilerinden biri olarak kabul edilmişti.
“TİPİK” BİR BORÇ YAHUT FİNANSAL KRİZ RİSKİ ÇİN’DE YAŞANIR MI?
Lakin kimi uzmanlar son gelişmelerin tesirlerinin şu ana kadar yönetilebilir olduğunu düşünüyor.
Uzmanlar, borcun temel olarak Çin’de ve çok küçük bir oranda yurt dışında olması nedeniyle bu krizin “küresel finans piyasaları için yönetilebilir” olduğunu vurguluyor.
Yüksek borç düzeyine karşın, İsviçreli yatırım bankası UBS’nin Çin Başekonomisti Wang Tao, büyük ödeme temerrütlerinin bankaların iflasına, kredilerde önemli sıkılaşmalara yahut döviz kurunun keskin bir halde kıymet kaybetmesine yol açtığı “tipik” bir borç yahut finansal kriz riskinin Çin’de nispeten düşük olduğunu düşünüyor.
Çin merkezi hükümetin satabileceği değerli varlıkları bulunurken, Çinli hane halklarının yüksek tasarrufları mahallî banka hesaplarında tutuluyor ve sıkı sermaye denetimleri nedeniyle yurt dışına çıkarılmasına zorluklar yaşanıyor.
Bu durum Çin’i borç krizlerinin yerli ve yabancı yatırımcıların paralarını çekmesiyle daha da şiddetlendiği öbür ülkelerden ayırıyor.
