Haber7.com müellifi Dr. Ahmet Yarız, bugünkü yazısında ‘Kamu Bütçesi Sarsıntının Baskısı Altında’ başlıklı bir yazı kaleme aldı. Yarız yazısında zelzele ve buna bağlı olarak kentsel dönüşüm maliyetinin bütçe üzerinde büyük tesiri olacağına dikkat çekti.
İşte Yarız’ın o yazısı:
Covid 19 salgını, Rusya-Ukrayna savaşı, gelişmiş ülke merkez bankalarının faiz artırımları ve daraltıcı para siyasetlerine dönüşler, dünyada enflasyon başta olmak üzere makro ekonomik istikrarları olumsuz etkilemiştir. Globaldeki bu gelişmelerin yanında ülkemizde Şubat ayında meydana gelen ve maliyeti 150 Milyar USD’ye kadar ulaşabilecek zelzele yaralarının finansmanı 2023 ve 2024 yılı kamu bütçesinde sarsıcı mali sonuçlar üretecektir. Bu ağır ekonomik yüke ek olarak, sarsıntıya hazırlık bağlamında ülke sathında uygulamaya alınan ve toplam maliyeti ile ilgili şimdi bir datanın olmadığı konutların yenilenmesi için başlatılan “Yarısı Bizden” kampanyası da bütçe üzerinde kıymetli bir yük daha oluşturacaktır.
DEPREM VE KENTSEL DÖNÜŞÜM BÜTÇEYİ HIRPALAYACAKTIR
Kamunun masraflarını artıran ve doğal olarak bütçe istikrarında büyük açıklara neden olması kaçınılmaz bu gelişmelere ek olarak; Mayıs ayında yapılan Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekili seçimlerindeki EYT (Emeklilikte Yaşa Takılanlar), memur ve emeklilere yapılan artırımlar, minimum fiyat artışları vb. ekonomik faturası ağır olan vaatler bütçe açıklarını daha da büyütecektir. Büyüyen bütçe açıkları; kamunun finansman muhtaçlığının, borçlanmasının ve finansman masraflarının artması manasına gelmektedir.
Kahramanmaraş sarsıntıları ve sarsıntıya hazırlık kapsamında ülke çapında uygulamaya konan “Yarısı Bizden” kampanyalarının iktisada faturasının çok büyük bir kısmı kamu kaynaklarıyla finanse edilmek zorundadır. Şöyle ki; 150 Milyar USD’ye ulaşan zelzele yaralarının sarılması için yurt içi, yurt dışı yardım kampanyaları ile memleketler arası kurum ve kuruluşların yardım, kredi ve hibe başlığı altında toplanan ve dış kaynak olarak söz edilebilecek meblağ 10 Milyar USD’ ye yakındır. Bir öteki sözle sarsıntı maliyetinin yalnızca %6’sı dış kaynaklar ile kalan %94’lük kısmı kamu kaynaklarıyla ve kamu bütçesinden karşılanacaktır.
EK BÜTÇE MECBURİLİK HALİNİ AŞTI
Bilindiği üzere 2023 yılı bütçesi 2022 yılının son çeyreğinde ve olağan bir periyoda nazaran hazırlandığı için zelzele ve zelzelenin tetiklediği kentsel dönüşümün öne alınması vb. sarfiyatlar bütçede yer almamaktadır. Deprem masraflarının bütçede yer alabilmesi için ek bütçe, teknik ismiyle ek bütçe yapılması mecburilik halini aşmıştır.
Bütçe kanunu gereği masrafları artırıcı kanun teklifi verilemeyeceği için ek bütçe kapsamında gereksinim duyulan masrafları karşılamak üzere gelir artırıcı önlemler de ek bütçe içerisinde yerini almış ve bütçe istikrarı değişmemiştir.
Seçimin akabinde iktisat idaresinin değişmesi, para siyasetlerinde revizyonlar, ABD ve AB ile siyasi münasebetlerin yanında ekonomik ilgilerin geliştirilmeye çalışılması; makro ekonomik performans göstergelerini tekrar öne çıkarmıştır. Bu göstergelerden biri olan bütçe istikrarı ve kamu finansmanının tahlili yazımızın bahsidir.
Geçen yılın olağan kaidelerinde yapılan 2023 bütçesi ile temmuz ayında yapılan ek bütçe sonrası revize bütçenin yer aldığı Tablo 1’e nazaran; bütçe masrafları %25, bütçe gelirleri %29 oranında artırılmıştır. Bütçe istikrarında bir değişiklik yapılmamış ve -660 Milyar TL açık öngörülmüştür.
Ek bütçe ile bütçe büyüklüğü 5,6 Trilyon TL’ye şimdiki kurlar ile yaklaşık 220 Milyar USD’ye yükselmiştir. Gelecek iki yıl içinde harcanması gereken ve 150 Milyar USD olarak hesaplanan zelzele harcamaları 2023 bütçesinin %70’ine tekabül etmektedir. Bir öteki tabirle 2023 ve 2024 yılındaki bütçe harcamalarının üçte biri sarsıntının finansmanı için kullanılacaktır.
TÜRKİYE’NİN ÇEKİM MERKEZİ OLMASI HEDEFLENİYOR
Ek bütçe ile sarsıntı yükünün azaltılması, bütçe istikrarlarının sürdürülebilir düzeylerde tutulması ve makro ekonomik performans göstergelerinde sağlanacak disiplin ile milletlerarası yatırımlar için Türkiye’nin yine çekim merkezi olması hedeflenmektedir.
Bütçenin özet sonuçlarının yer aldığı Tablo 2’ ye nazaran; Haziran 2023’de 488 Milyar TL sarfiyata karşılık 268 Milyar TL gelir elde edilmiş ve bütçe -220 Milyar TL açık vermiştir. Faiz harcamalarının hariç tutulduğu faiz dışı bütçe istikrarı ise -182 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 periyodunda ise 2,4 Trilyon TL sarfiyata karşılık 1,9 Trilyon TL gelir elde edilmiş ve bütçe istikrarı -483 Milyar TL açık vermiştir. Faiz Dışı Bütçe İstikrarındaki açık ise -208 Milyar TL’dir.
Ocak-Haziran periyodundaki bütçe masrafları 2023 yılında evvelki yıla nazaran %102 artarken, bütçe gelirlerindeki artışların %49’da kalması bütçe açığının +94 Milyar TL fazladan -483 Milyar TL açığa dönüşmesine neden olmuştur.
KKM ÖDEMESİ MERKEZ BANKASINA AKTARILDI
Bütçe masraflarının yer aldığı Tablo 3’e nazaran Haziran 2023’de; Faiz hariç masraflar 450 Milyar TL, faiz sarfiyatları 37 Milyar TL ve bütçe sarfiyatları ise 488 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 periyodunda ise faiz hariç sarfiyatlar 2,09 Trilyon TL, faiz masrafları 275 Milyar TL ve bütçe sarfiyatları 2,4 Trilyon TL’dir. Bütçe sarfiyatları 2022 yılının birebir devrine nazaran %102, faiz hariç masraflar %101, işçi masrafları %116, mal ve hizmet alımı sarfiyatları %96 ve cari transferler %113 artmıştır. Bütçe sarfiyatları içinde %44’e yaklaşan hissesi ile en yüksek masraf kalemi 1,04 Trilyon TL ile cari transferlerdir.
Aynı periyotta kamunun faiz masrafları ise %104 oranında artmıştır. Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) için ödenen meblağ 2022 Ocak-Haziran periyodunda 37 Milyar TL, 2023 yılının birebir devrinde ise 25 Milyar TL’dir. Kamunun finansman yükünü oluşturan Faiz Masrafları + KKM için ödenen kur farkları 2023 yılında evvelki yıla nazaran %74 artarak 300 Milyar TL’ye ulaşmıştır. Temmuz 2023’te ek bütçe ile KKM için ödenecek farklar Hazine’den alınarak Merkez Bankasına aktarılmış bu şeklide bütçe üzerinde yük hafifletilmiştir.
Bütçe gelirlerinin yer aldığı Tablo 4’e nazaran Haziran 2023’de; vergi gelirleri 231 Milyar TL, öteki gelirler 37 Milyar TL ve bütçe gelirleri toplamı ise 268 Milyar TL’dir. Ocak-Haziran 2023 devrinde bütçe gelirleri 1,9 Trilyon TL olurken, vergi gelirleri 1,6 Trilyon TL ve öteki gelirler ise 278 Milyar TL’dir. Yılın birinci altı ayında bütçe gelirleri geçen yıla nazaran %49 ve vergi gelirleri %55 oranında artarken gelir vergisi ve kurumlar vergisi gelirlerindeki artış oranı ise %37’de kalmıştır. 2022 Yılında ihracat, iç talep ve enflasyonun beslediği ekonomik canlılık kurumlar vergisi gelirlerini artırmıştır. Lakin 2023 yılının birinci altı ayında bu gelirlerdeki artışlarda yavaşlama kelam bahsidir.
Hazine’nin Ocak –Haziran devri nakit gerçekleşmeleri Tablo 5’te verilmektedir. Tabloya nazaran; bütçe açıkları yüklü olarak borçlanma yoluyla finanse edilmiştir. Hazine; Ocak-Haziran 2023 periyodunda -453 Milyar TL nakit açığı geçen yılın birebir devrinde nazaran %913 artış manasına gelmektedir. Maruz kalınan 453 Milyar TL nakit açığına rağmen Hazine 368 Milyar TL bir diğer sözle açıktan daha az bir meblağda borçlanmaya gitmiştir. Borçlanma kaynağı olarak iç borçlanma tercih edilmiştir. Hazine’nin nakit açığı ve finansman gereksinimi bütçe açığı ile teğe bir olmasa da tıpkı istikamette gerçekleşmektedir. Yılın kalan döneninde bütçe açığındaki artışlara paralel olarak Hazine’nin borçlanma muhtaçlığı artarak devam edecektir.
* Hazine, finansman siyasetini kamuoyu ile paylaşmaktadır. 2023 Temmuz itibariyle Hazine’nin dikkate aldığı itibariyle stratejik ölçüt ve göstergeler:
* Borçlanmanın yüklü olarak TL cinsinden yapılması ve yurt içi döviz cinsi borç stokunun azaltılması,
* Piyasa çeşitliliğinin sağlanması gayesiyle milletlerarası piyasalarda ABD dolarının yanında imkan olması durumunda öbür döviz cinslerinden de ihraç yapılması,
* Faiz masraflarının optimal biçimde yönetilmesini teminen uygun enstrüman ve vade bileşimi dikkate alınarak, gelecek 12 ayda faizi yenilenecek senetler ile vadesine 12 aydan az kalmış senetlerin hissesinin muhakkak bir düzeyde tutulması,
* Nakit ve borç idaresinde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması gayesiyle nakit rezervinin belli bir düzeyde tutulması.
Hazine’nin Temmuz-Eylül devri borçlanma programını içeren Tablo 6’ya nazaran 414 Milyar TL borç servisi (finansman) öngörülmektedir. Bu finansmanın 270 Milyar TL’si iç borçlanma ile karşılanacaktır. Finansman programına nazaran 414 Milyar TL ödemenin dağılımı aşağıdaki üzeredir:
* Temmuz’da 165 Milyar TL, Ağustos’ta 157 Milyar TL ve Eylül’de 92 Milyar TL’dir.
İç borç ödemesi 355 Milyar TL, dış borç ödemesi 59 Milyar TL, ana para ödemesi 266 Milyar TL ve faiz ödemesi 149 Milyar TL’dir.
* Toplam 414 Milyar TL ödemeye karşılık iç borçlanmadan 270 Milyar TL ve borçlanma dışı kaynaklardan 144 Milyar TL finansman planlanmakta ve dış borçlanma öngörülmemektedir.
* Devirde iç borçlanmadan 256 Milyar TL ana para ödemesi planlanırken tekrar yurt içi kaynaklardan ödediği ana paranın çabucak üzerinde 270 Milyar TL iç borçlanma öngörülmektedir (Bir öteki tabirle ödediğinden daha fazla borçlanarak borç fiyatını artırmakta ve borç servis oranı 105’e ulaşmaktadır). Ödeme fiyatı ile borçlanma meblağı ortasındaki 144 Milyar TL’nin ise mevcut rezervler başta olmak üzere öteki kaynaklardan karşılanacaktır.
Uluslararası tahlillerde; Bütçe Dengesi/GSYH değerli bir performans göstergesi olarak izlenmektedir. Ülkemizde kamu bütçesi çoklukla açık verdiği için bütçe istikrarı yerine bütçe açığı kavramı kullanılmaktadır. Bütçe Açığı/GSYH’nin gelişimi Grafik 1’de gösterilmektedir. 2001 yılında %-14,5 ile rekor kıran Bütçe Açığı/GSYH sonraki yıllarda genel olarak aşağı istikametli bir seyir izlemiş 2008 küresel krizi sonrası ile 2018-2021 devrinde artışa geçmiştir.
Covid 19 salgınına karşı alınan tedbirlerin olumsuz tesiriyle Bütçe Açığı/GSYH 2020 yılında son yılların en büyük düzeyi olan %-3,5’a yükselmiştir. Sonraki devirde azalışa geçen Bütçe Açığı/GSYH oranı 2022 yılı sonunda %-0,9’a kadar gerilemiştir.
Depremin bütçe üzerinde yükleri nedeniyle bütçe açığının 2023 yılı sonunda 1,5 Trilyon TL’yi aşması ve Bütçe Açığı/GSYH oranının %-6 düzeylerinde oluşabileceği iddia edilmektedir. 2000’li yılların başlarındaki çok yüksek düzeyler dikkate alındığında bütçe açıklarının bahsedilen düzeylerde tutunması halinde sürdürülebilir olacağı ve ekonomik istikrarlar açısından değerli bir sorun oluşturmayacağı düşünülmektedir.
Sonuç:
Ekonomiye yükü 150 Milyar USD’ye ulaşacak sarsıntı ve kentsel dönüşümü teşvik eden “Yarısı Bizden” kampanyalarının maliyetleri 2023 ve 2024 kamu bütçesini hırpalayacaktır. Zelzelenin finansmanı için zaruret halini alan ek bütçe ile zelzele yükünün azaltılması, bütçe istikrarlarının sürdürülebilir düzeylerde tutulması ve makro ekonomik performans göstergelerinde sağlanacak disiplin ile memleketler arası yatırımlar için Türkiye’nin yine çekim merkezi olması hedeflenmektedir.
Ocak-Haziran devrinde bütçe sarfiyatları %102, bütçe gelirleri %49 ve bütçe açığı %616 artarken sarfiyatların artış suratı gelirlerin artışını ikiye katlamıştır.
Ocak-Haziran devrinde -453 Milyar TL nakit açığı veren Hazine, finansman muhtaçlığının yüklü kısmını borçlanma ile karşılamıştır.
2023 Temmuz-Eylül devrinde 414 Milyar TL borç ödemesi ve 270 Milyar TL iç borçlanma planlayan Hazine nakit idaresi açısından rahat görünmektedir.
Yıl sonunda 1,5 Trilyon TL’yi aşan bütçe açığı ve %-6 düzeylerindeki Bütçe Açığı/GSYH oranı, makro ekonomik istikrarlar açısından değerli bir sorun teşkil etmeyecektir. Sarsıntı harcamaları bütçe açığını besleyen en değerli faktördür.
