“Müslüman doğunun birinci demokratik cumhuriyeti” olarak kabul edilen Azerbaycan’ın bağımsızlığı, 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Ulusal Şurası tarafından ilan edildi.
Mehmet Emin Resulzade başkanlığındaki Ulusal Şura’nın kabul ettiği “İstiklal Bildirisi”nde ülkenin cumhuriyet sistemiyle yönetileceği belirtildi.
Bağımsız Azerbaycan’da kısa müddette iktisat, eğitim, din ve vicdan özgürlüğü alanında ıslahatlar yapıldı, tüm yurttaşlara eşit haklar, bayanlara seçme hakkı tanındı.
Azerbaycan hükümeti, Bakü Ermeni ve Bolşevik çetelerinin işgali altında olduğu için bir mühlet ülkenin ikinci büyük kenti Gence’de faaliyet gösterdi.
Azerbaycan’ın bağımsızlığını birinci tanıyan Osmanlı devleti oldu. İki devlet ortasında 4 Haziran 1918’de muahede imzalandı. Bu kapsamda devrin Harbiye Nazırı Enver Paşa, kardeşi Nuri Paşa (Killigil) komutasında bir ordu kurarak Azerbaycan’a yardım gönderdi.
“Kafkas İslam Ordusu” ismi verilen ordu, 15 Eylül 1918’de Bakü’yü kurtardı ve hükümet buraya taşındı. Kafkas İslam Ordusu, Bakü’nün kurtuluşu için yaptığı savaşlarda 1130 şehit verdi.
Azerbaycan’da kısa müddette iktisat, eğitim, din ve vicdan özgürlüğü alanında ıslahatlar yapılarak ülke tarihinde birincilere imza atıldı. Irk, din, mezhep ve cinsiyet farkı gözetmeksizin tüm yurttaşlara eşit haklar tanındı.
Azerbaycan, Müslüman doğuda bayanlara seçme hakkı tanıyan birinci ülke oldu. Ülkenin kendi para ünitesi ve posta pulları tedavüle girdi, Devlet Bankası ve Bakü Devlet Üniversitesi kuruldu.
Dış tehditlere karşı 26 Haziran’da Azerbaycan kendi ordusunu kurdu ve bu ordunun oluşumunda Osmanlı subayları kıymetli rol oynadı.
Hükümetin 27 Haziran 1918’de aldığı kararla, Türk lisanı, devlet lisanı olarak ilan edildi. Daha evvel birçoklarında Rusça eğitim yapılan ortaokullarda, Türkçe eğitim yapılması mecburî kılındı.
7 Aralık 1918’de 120 sandalyelik parlamento faaliyete başladı. Ülkedeki tüm siyasi parti ve etnik kümelerin temsil edildiği parlamento, faaliyet gösterdiği 17 ay müddetince 230 yasa tasarısını kabul etti.
Azerbaycan’ın kurucusu kabul edilen “Mehmet Emin Resulzade”
Bağımsızlığını 23 ay sürdürebilen Azerbaycan Cumhuriyeti, 28 Nisan 1920’de Sovyet ordusunun ülkeyi işgaliyle son buldu.
Hükümet yöneticileri ve aydınların birden fazla ülkeyi terk etti ama hepsi Azerbaycan davasını hayatlarının sonuna kadar yaşattı.
Azerbaycan’ın kurucusu olarak kabul edilen Mehmet Emin Resulzade’nin, “Bir sefer yükselen bayrak bir daha inmez” kelamları, yıllar sonra tüm Azerbaycanlılar için slogan haline geldi.
Azerbaycan, Sovyetlerin dağılmasının akabinde tekrar bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlık bildirgesinde, ülkenin, 1918-1920 devrinde faaliyet gösteren Azerbaycan Cumhuriyeti’nin varisi kabul edildiği belirtildi.